ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ การพัฒนาย่านเก่าด้วยตนเองของชุมชน

ความสวยงามของอาคารย่านการค้าเก่าแก่ใน ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ ซึ่งตั้งอยู่บริเวณสี่แยกวัดตึก ถนนเยาวราช แขวงจักรวรรดิ์ เขตสัมพันธวงศ์ เนื้อที่ประมาณ 7 ไร่เศษ ซึ่งเป็นถิ่นอาศัยของคนไทยเชื้อสายจีนและคนไทยเชื้อสายอินเดีย ที่ตั้งรกรากมายาวนานนับร้อยปี

ก่อนหน้าที่จะปรับปรุงย่านนี้ขึ้นมาใหม่ให้สวยงาม เดิมทีชุมชนแห่งนี้เป็นย่านเก่าเต็มไปด้วยอาคารที่ดูชำรุดทรุดโทรม ถูกต่อเติมจนไร้ซึ่งความเป็นระเบียบ เหมือนไม่ได้รับการดูแลรักษามาเป็นเวลายาวนาน และกำลังจะต้องถูกส่งต่อให้กับนายทุนเพื่อพัฒนาเป็นศูนย์การค้าแทน เนื่องจากทางชุมชนได้รับหนังสือบอกเลิกสัญญาเช่ากับทางสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์เมื่อปี 2544

ด้วยการที่ชุมชนเล็งเห็นถึงคุณค่าของอาคารเก่าแก่อายุนับร้อยปีที่อยู่คู่ย่านการค้าแห่งนี้มายาวนาน และไม่อยากให้ต้องสูญหายไปตามกาลเวลา เพราะอาคารลักษณะนี้ก็เริ่มมีน้อยลงเต็มทีในประเทศไทย ทำให้ชุมชนได้รวมตัวกันเพื่อเจรจากับสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ และในเวลาต่อมาสำนักงานทรัพย์สินฯ ได้เปิดโอกาสให้ผู้เช่าเดิมรวมตัวกันจัดตั้งเป็นบริษัท เพื่อเข้าทำสัญญาเช่าในการบูรณะปรับปรุงอาคารและพื้นที่ในรูปแบบของอาคารอนุรักษ์

จากความร่วมแรง ร่วมใจ และร่วมทุนของชาวบ้านเองทั้งหมด บริษัท ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ จำกัด จึงถือกำเนิดขึ้นและได้ลงนามในสัญญาเช่าพื้นที่กับสำนักงานทรัพย์สินฯ ในปี 2555 ถือเป็นบริษัทชุมชนแห่งแรกๆ ของประเทศไทย ที่จะเป็นต้นแบบในการอนุรักษ์และมีส่วนร่วมต่อการพัฒนาเมืองของคนในชุมชนเอง

ชุมชนแห่งนี้มีพัฒนาการมากว่าร้อยปีและเติบโตควบคู่มากับถนนเยาวราช เดิมที่ดินแปลงนี้เป็นกรรมสิทธิ์ของคุณหญิงเลื่อน ภรรยาหลวงฤทธิ์ นายเวร ชาวบ้านจึงเรียกชื่อย่านนี้ว่าเลื่อนฤทธิ์ ต่อมาคุณหญิงเลื่อนได้ขายที่ดินให้กับพระคลังข้างที่ และได้พัฒนาปรับปรุงให้เป็นตึกแถวพาณิชย์ จนแล้วเสร็จในช่วงปลายยุคสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5

ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ก่อนการปรับปรุง

อาคารในย่านนี้จัดเป็นอาคารพาณิชย์ยุคแรกๆ ของประเทศไทย การใช้งานตึกแถวในช่วงยุคแรกๆ จะใช้เป็นห้องเช่าของผู้สัญจรไปมา และมีโรงน้ำชาตั้งอยู่ในชุมชน

ต่อมาเมื่อชาวจีนฮากกาหรือจีนแคะ ย้ายเข้ามาจับจองและอยู่อาศัย บริเวณเลื่อนฤทธิ์ก็เป็นย่านที่อยู่อาศัยของคนจีนแคะที่สำคัญแห่งหนึ่งในกรุงเทพฯ ซึ่งรู้จักกันในชื่อเรียกว่า “เซี่ยงฮู้ตู้” จนเมื่ออุตสาหกรรมผ้าเริ่มเติบโตมากขึ้น คนอินเดียและคนจีนกลุ่มอื่นๆ ก็ได้เข้ามาเซ้งตึกและประกอบธุรกิจค้าส่ง ค้าปลีกผ้า และสินค้าอื่นๆ ในชุมชนตามมามากมาย

สำหรับสถาปัตกรรมของอาคารเป็นตึกแถวสองชั้น รูปแบบนีโอคลาสสิก หลังคามุงกระเบื้องว่าว ประตูบานเฟี้ยมไม้ มีลวดลายเหนือประตูหน้าต่างไม้สองช่อง มีช่องลมและกันสาด

ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ระหว่างการปรับปรุง

ด้วยเหตุที่อาคารในชุมชนเลื่อนฤทธิ์มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรม จึงได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานตามพระราชบัญญัติโบราณสถานฯ พ.ศ. 2505 แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2535 ประกอบกับชาวชุมชนแสดงให้เห็นถึงความร่วมมือและศักยภาพในการพัฒนาพื้นที่

สำนักงานทรัพย์สินฯ จึงเปิดโอกาสให้ผู้เช่าเดิมมีส่วนร่วมในการพัฒนาพื้นที่ผ่านบริษัท ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ และทำสัญญาเช่ากับสำนักงานทรัพย์สินฯ เพื่อพัฒนาพื้นที่ในแนวทางของการอนุรักษ์ และให้สิทธิ์ผู้เช่าเดิมสามารถย้ายเข้าไปพักอาศัยและทำมาค้าขายได้เหมือนเดิมหากมีความประสงค์จะยังเช่าอยู่ที่นี่ต่อ

การปรับปรุงอาคารชุมชนเลื่อนฤทธิ์ ใช้วิธีการอนุรักษ์ที่เรียกว่า การฟื้นฟู (Rehabilitation) คือ การรักษาส่วนที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ไว้ให้มากที่สุด แต่ยังสามารถปรับเปลี่ยนให้สนองต่อความต้องการใช้งานในปัจจุบันได้ ทั้งนี้จะต้องไม่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่องค์ประกอบที่แสดงถึงลักษณะเฉพาะสำคัญทางประวัติศาสตร์ที่รับรู้ได้ ซึ่งการดำเนินการอนุรักษ์ในโครงการซอยเลื่อนฤทธิ์ได้ปฏิบัติตามวิธีการฟื้นฟูเป็นอย่างดี โดยการรักษาส่วนของอาคารหลักที่เป็นโครงสร้างดั้งเดิมทั้งหมดเอาไว้ พร้อมกับมีการเสริมความแข็งแรงของโครงสร้างเดิม รวมทั้งการแยกส่วนโครงสร้างที่เพิ่มเติมเข้าไปอย่างชัดเจนซึ่งจะไม่ทำให้เกิดปัญหาแก่โครงสร้างเดิมในอนาคต

ในส่วนของอาคารเดิมก็ได้มีการรักษาองค์ประกอบ วัสดุ และรูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ไว้ได้ ทำให้ผู้มาเยือนได้เห็นและเข้าใจถึงสถาปัตยกรรมในยุคนั้นได้อย่างแท้จริง

ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ปรับปรุงแล้วและพร้อมให้ผู้เช่าเข้าอยู่ในปีนี้

ปัจจุบันโครงการปรับปรุงและฟื้นฟูชุมชุนเลื่อนฤทธิ์มีความคืบหน้าไปมากจนเกือบจะแล้วเสร็จครบ 100% คาดว่าจะสามารถให้ผู้เช่าเดิมย้ายเข้าอยู่ได้ภายในกลางปีนี้ และเตรียมที่จะพัฒนาให้กลายเป็นย่านท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมเก่าแก่ที่ยังคงมีชีวิต เพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยวให้มาเยือน ถ่ายรูป เช็คอินตามสมัยนิยมอีกด้วย

แหล่งอ้างอิง
สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์
เลื่อนฤทธิ์.com

กรุงเทพฯ ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ เยาวราช โบราณสถาน